Gün geçtikçe tıbbi ve aromatik bitkilere olan ilgi ve talep her geçen yıl artmaktadır. Geçmişten günümüze kadar uzanan serüveni ile salep Toros Dağlarında topraklarımıza kadar gelerek kışın tüketilen en yaygın içecek olarak bilinmektedir. Güzel kokusu, faydaları, Göğsü yumuşatması, bademciklere iyi gelmesi, vücudu güçlendirmesi, vücut sıcaklığını dengelemesi gibi çeşit çeşit özelliği nedeniyle kış günlerinde rağbet gören bir içecek olan salep, dağlık bölgelerde yabani olarak yetişen ve endemik bir çeşit olan Anadolu orkidesinin yumrularının elde edilmesiyle sofralarımıza uzanıyor. Sizler için salep yetiştiriciliği nasıl yapılır, salep nerede yetişir, hangi iklimi sever gibi konularda detaylı araştırmalar yaptık.
Ülkemizde salep tıbbi bitki niyetine tedavilerde, üst solunum yolları rahatsızlıklarının tedavisinde ve müsilaj olarak kullanılmakta aynı zamanda dondurmaların içerisinde katkı maddesi adı altında erime noktasının yükseltilmesinde ve geleneksel sıcak meşrubat olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Kış mevsiminin vazgeçilmez içeceği olarak tüketilen salep ayrıca dondurma üretiminin vazgeçilmez bir parçası konumundadır.
Türkiye’de Salep yetiştiriciliği önemli bir kaynak konumundadır. Salep yetiştiriciliği yapmak isteyen vatandaşlara devlet desteği sunulmaktadır. Topraklarımızda 26 cinse ait 165 farklı orkide türünden salep yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bununla beraber salep yetiştiriciliği yapmak sanıldığının aksine topraklarımızda oldukça kolaydır. Salep yetiştirme ve salep ekimi, ülkemizin hemen hemen her bölgesinde gerçekleştirilebilme avantajına sahip bir bitkidir. Ağırlıklı olarak Burdur Bucak bölgesinden salep üretimi sağlanmaktadır. Ege, Akdeniz, Karadeniz, İç Anadolu bölgelerimizde ve Van ilimizde de salep yetiştiriciliği oldukça yoğundur.
Not: Farklı tarım ürünleri ile ilgili bilgili almak için Getirisi Yüksek Olan En Karlı Tarım Ürünleri başlıklı makalemizi inceleyiniz.
Salep Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?
Orkideler ilgi çekici çiçeklere sahip olması nedeniyle çok eski zamanlardan günümüze kadar insanların ilgisini çekmiş ve sayısız salep yetiştiriciliği yöntemi denenmiştir. Salep yetiştiriciliği ilk olarak tohumu çimlendirme ile başlamaktadır. Çimlenen tohumdan yumru ve yapraklar çok uzun yıllar sonra meydana gelir. Ortalama en kısa süre 2 ila 4 yıldır. Yayılış başladığı anda alanlarda genelde tohumla çoğalmakta olup vejatatif orkide kümelerine de rastlanmaktadır.
Tohumları çok küçük olmasıyla beraber toz gibi bir yapıya sahiptir. Tohumların endospermi mutlaka bulunmalıdır. Endosperm bulunmayan tohumlarda embriyolar canlılıklarını çok hızlı kaybetmekte ve doğal ortamda sadece % 5’ten daha azı çimlenebilmektedir. Çimlendikten sonra ergin bitkinin meydana gelebilmesi için 2 veya 16 sene gibi uzun bir süre beklemek gerekmektedir. Doğada bulunan her salep bitkisinin toprak altında genellikle iki adet yumrusu yer almaktadır. Bunlardan en koyu renkli olanı yaşlı aynı zamanda yumru olup, bitki çiçek açıp tohum bağladıktan evvel, diğer bitki aksamıyla birlikte kurur. Bitkinin hayatını devam ettiren ve oranla daha açık renkli olan o yılın yeni yumrusudur.
Salep üretiminde de bu yumru kullanılır. Yaz aylarını toprak altında uyur halde geçiren yumru sonbaharda sürerek yeni bitkiyi meydana getirir. Bu şekilde her yıl sadece bir yumrunun meydana gelmesi salep orkidelerinin yumruları ile çoğaltılmasına izin vermemektedir. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar ve çalışmalarda kültür şartlarında bazı çeşitlerin bilinenin zıttı olarak bir vejetasyon periyodu içerisine dahil üç beş yumru meydana getirebileceği ve bu durumun bazı türlerde daha sık meydana geldiği tespit edilmiştir.
Salep Üretimi ve Ekimi
Salep ekimi için en uygun zaman dilimi eylül-ekim ayları olarak bilinmektedir. Salep ekilirken en önemli salep yumrusunun maliyetidir. 1 kg salep yumrusu fiyatı yaklaşık ortalama 25 TL civarındadır. Ekilecek alanın büyüklüğüne ve genişliğine bağlı olarak salep yumrusu temini sağlanmalıdır. 1 dekar alana yaklaşık olarak 200 kg salep yumrusu ekilmektedir. 1 dekarlık alanda sadece yumrunun maliyeti 6000 TL’dir. Diğer maliyetler de dahil edildiğinde, 1 dekarlık alan ortalama 6000 TL’ye varmaktadır. Fakat bu maliyete Salep üretimi ve salep ekimi konusunda gözünüzü korkutmasın. 1 dekarlık alandan 750 kg yumru elde edilir. 200 kg yumruyu defalarca ekmek için ayırt ettiğiniz 550 kg yumru artacaktır. Bu şekilde bir yıl sonra tekrar ekim yapmak hasebiyle yumru maliyetiniz olmayacaktır. Bunun sonucunda elde edilen bu karlılık oranı ülkemizde istisnalar dışında hiçbir tarım ürününde yoktur diyebiliriz.
Salep Nerede Yetişir
Türkiye genelinde salep nerede yetişir diye düşünüldüğünde, salep özellikle kireçli topraklarda yetişir. Bitki bünyesindeki azot, fosfor, potasyum miktarlarıysa, çeşitlere göre değişmekle beraber, genellikle kültür bitkilerinden yüksek bulunmuştur. Salep yumrusu bitkinin toprak altı organlarından sağlandığından çok iyi tarla hazırlığı şarttır.
Haziran ayında toprak işleme öncesi dekara 4-5 ton hesabıyla yanmış ahır gübresi (büyükbaş ya da küçükbaş) atılarak homojen şekilde toprağa eklenip karıştırılmalıdır. Son zamanlarda California solucanı gübresi kullanımı da Yumruların ana bitkiden ayrılma safhasını yaygınlaştırmış ve kolaylaştırmıştır. Salep bitkisi yumrusunu ekmeden önce toprağı hazırlamak şarttır ve salep bitkisi yumrusunu ekmeden önce tarlaya yanmış gübre atmak gerekir. Böylece daha verimli bir yanıt elde edilebilir.
Yumrular ekilirken 5 cm derine gömülmesi gerekir ve büyüme noktalarının yukarı gelmesine özen göstermek gerekir. Salep ekileceği sırada 15-20 cm yüksekliğe sahip ve 70-80 cm genişliğinde, tarlaya setler oluşturmak şarttır. Bunun nedeni de aşırı yağışlarda salep bitkisinin yağmur altında kalmasını engellemektir.
Salep Yetiştiriciliği Devlet Desteği
Önceki senelerde olduğu gibi salep yetiştiriciliği devlet desteği 2020 senesinde de verilmeye devam ediyor. Yapılan yardım kredi olarak halka sunulmaktadır. Salep yetiştiriciliği devlet desteği P hibe ve kalan P’si çiftçinin aylık olarak geri ödemesi şeklinde tekrar düzenlenmeye tabii tutulmuştur. Salep yetiştirme devlet desteği kapsamında KDV, ÖTV, Kurumlar Vergisi gibi Gelir Vergisi, Gümrük Vergisi ve benzeri vergilerin de muaf olunacağı belirtiliyor.
Aynı zamanda bina inşası ya da modernizasyonu, bahçe ve tarla ekipmanlarının temininatı, yeterli olmayan sulama sistemlerinin yeni teknolojik sistemlerle değiştirilmesi, depolama, havalandırma, kurutulma, işlenme ve pazarlanma için tesis ve ekipman temini de yeni düzenleme ile beraber sunuluyor. Salep yetiştiriciliği devlet desteği ile beraber bazı illeri kapsamaktadır. desteklenen iller arasında Denizli, Bartın, Muğla, Kastamonu, Samsun, Tunceli, Uşak ve Bursa yer alıyor.
Salep üretimi devlet desteği 2020 yılında en az 6.000 Euro, en fazla ise 100.000 Euro olarak belirtiliyor. Bu destekten 5.000 çiftçi fayda sağlayabilecek aynı zamanda destekten yararlanmak isteyen çiftçilerin üst kısımda yer alan illerdeki Tarım Bakanlığı İl Müdürlüklerine müracaatta bulunmaları gerekecek.
Okuyunuz: Tarım Ürünlerinin İhtiyaç Duyduğu Bitki ve Mineraller
Salep Hangi İklimde Yetişir?
Salep yetiştiriciliği için önemli bir diğer husus salep hangi iklimde yetişir belirsizliğidir. Dünya üzerinde gerçek çöller haricinde deniz seviyesinden başlayarak 5 000 m yükseltiye kadar orkide çeşitlerine rastlanabilmektedir bu sebeple bu tarz iklimlerde salep yetiştiriciliği mümkündür. Topraklarımıza bakıldığında salep yetiştiriciliği ülkemizin her yöresinde doğal olarak yetişmektedir.
Türkiye de salep türlerinin yetişme ortamları genel hatları ile makilik, ağaçlık, çayırlık, zeytinlik ve tarım alanlarıdır. Genelde koyu gölge olmayan, orman ve maki içi açıklıklarda yayılır, ışık ihtiyacı gerekli değildir. Gölgeyi seven bir bitki türü olmakla beraber salep orkidelerinin en yaygın bulunduğu bölgeler; Kuzey Anadolu (Kastamonu, Sinop), Güneydoğu Anadolu, (Kahramanmaraş, Gaziantep, Hatay), Güney bölgesinde (Muğla, Antalya, Silifke) ve Doğu Anadolu bölgesinde (Elazığ, Muş, Bitlis, Van)’dır.
Üretimin ağırlıklı olarak gerçekleştiği bölgeleri şöyle sıralayabiliriz;
- Ege Bölgesi
- Akdeniz Bölgesi
- İç Anadolu Bölgesi
- Doğu Anadolu Bölgesi (%5)
- Güneydoğu Anadolu Bölgesi (%5)
- Karadeniz Bölgesi
Salep Bitkisi Tohumu nerelerden alınır?
Salep bitkisi tohumu almak isteyen üreticiler, üreticiliğinin bolca yapıldığı yörelere giderek buradan alışverişlerini kolaylıkla gerçekleştirebilmektedir. Salep bitkisi tohumu almak bu şekilde biraz zor olabilmek ile beraber teknolojinin bize sunduğu imkanları kullanarak internet üzerinden sipariş vermek de mümkün olur. Salep bitkisi tohumu almak için internette doğru adreslere yönelim gösteren kişiler, istedikleri sayıda sipariş verme şansını sahip olup detaylı inceleme yapabilirler.
Yılın her döneminde salep tohumu almak çok mümkün değildir. Genellikle ilkbahar mevsiminde salep tohumunun satışına başlanmaktadır. birçok satıcı, daha öncesinden de tohumu hazır hale getirerek satışını internet üzerinden gerçekleştirmektedir. Bölgeye giderek Salep bitkisi satın almayı düşünen kişiler, biraz daha uygun fiyatlar ile karşılaşabilirler. Fakat harcayacakları yakıt ücreti ve taşıma masrafı ile birlikte internet siteleriyle büyük farkların oluştuğunu söylemek zordur.
1 Dönümden Kaç Kilo Salep Çıkartılır?
Salep üretiminde 1 dönümlük araziden ortalama 40.000-50.000 TL arası kazanç sağlayabilime şansınız var. Bitkinin sorunsuz bir biçimde toplandığı durumlarda 500 metrekareye sahip bir salep bahçesinde üreticiler minimum 40-50 bin lira para kazanç sağlayabilmektedir. Türkiye’de çoğunlukla salep tohumu ve yumrularını dondurma üreticileri satın almaktadır.
Kurutulmuş ve toz halini almış salep tohumunun kilogramı 2013 ile 2018 seneleri arasında 150 liraya satılmıştır. Fakat 2019 senesinde salep ücretlerinde çok ciddi bir artış yaşanmış ve kilogram ücreti 900 liraya kadar çıkmıştır. Bitki üretim uzmanları 2019 yılının sonunda salep fiyatlarının 1000 lirayı aşacağının kanaatindedir. Bu durumda da karlılık P0’den daha fazlaya çıkmış olacaktır.Talebe bağlı olarak ücretlerin yükselmesiyle beraber salep fiyatları 2020 yılında kilogramı 900 liraya kadar çıkmıştır. Eğer bu şekilde giderse 2021 yılında da yine benzer fiyatları görmek mümkün olacak. Durum böyle olunca salep ekimi de girişimciler için kazançlı bir yöntem haline geliyor. Bu sebeple 2021 yılında salep üretiminin daha da fazla artacağı beklenmektedir.
Salep Hasadı Nasıl Yapılır?
Salep Hasadı: Yumru dikiminden sonra yağmurların başlaması ile birlikte, salep bitkilerinin toprak üstüne çıkmaya başladığını göreceksiniz. (Salep bitkisi fazla sudan haz etmez. Doğal yağışlar bitkinin gelişmesinde yeterli olacaktır. Ancak ilkbahar aylarında yağışların olmadığı zaman diliminde tarlanın durumuna bağlı sulama yapmak gerekebilir.) Salepler baharın gelmesi ile birlikte çiçek açmaya başlar. Salep hasat zamanı sıcaklığa bağlı olduğu için bölgeler arası farklılık gösterebilir.
Çoğu zaman mart ayında başlar ve haziran ayına kadar hasat tamamlanır. Salep hasadı gerçekleşmesi için en az iki kök bulunmalıdır. Salep hasadı makinalar ile değil insanlar tarafından bir bir yapılır. Bitkinin kökünde bulunan soğanlardan daha fazla kahverengi ve büyük yapıya sahip olan ana kök olarak bırakılır. Diğer taze yan kökler toplanır.1 dönüme 150-200 kg arasında yumru ekilir ve iyi bakım koşullarında ortalama 600-700 kg arasında verim sağlanabilir. Salebin elde edilmesi oldukça zahmetli gelebilir. 1 kilo salebin elde edilmesi için ortalama 2600 adet orkide köküne ihtiyaç vardır.
Salep Hasadı yapılacağı zaman tek tek elle, bitkinin bir sonraki yıl da sürdürülebilmesi için kökündeki ana soğan bırakılarak yapılır. Salebin elde edilmesi için çiçek açmış yabani orkidelerin toprak altında yer alan yumrulara zarar vermeden toplanarak temizlenir, süt ve su karışımı dahilinde kaynatılır. Daha sonra ipe itinayla dizilerek gölgede kurumaya bırakılır ve değirmende öğütülerek toz haline gelir.
Salep Yetiştiriciliği Püf Noktaları
Yetiştirme esnasında karşılaşılan en önemli problem yabancı otlardır. Ve salep üretimi püf noktaları vardır. Salep üretimi küçük boyutlu ve yerde olduklarından yabancı otlara karşı oldukça hassastır. Bu sebeple salep üretimi ve salep yetiştiriciliği boyunca en az 2-3 defa elle ot alma işlemi yapılması gerekmektedir.
- Salep üretimi sırasında salep çeşitlerine karşı doğada var olan düşmanlardan başlıcaları; tavşan, domuz, keçi ve koyundur. Çit örülmesi gerekilebilir.
- Salep bitkisi yumrusu dikiminden önce tarlaya; yanmış gübre (keçi, koyun) atılması gereklidir. (not : gübrenin yanmış olmasına özen gösterilmelidir.)
- Salep bitkisi Çok fazla suyu sevmeyen bir bitkidir. Doğal yağışlar bu bitkinin gelişimini sağlayacak kadar yeterlidir. Ancak ilkbahar aylarında yağışların olmadığı dönemlerde, tarlanın durumuna bakılarak sulanması gerekmektedir.
” Salep Yetiştiriciliği nasıl yapılır, Türkiye’de Salep Nerede ve hangi iklimde yetiştirilir ” başlıklı makalemizin sonuna geldik. Aklınıza takılan konularda yorumlar bölümünden bizimle iletişime geçebilirsiniz.
